ابوریحان بیرونی
ابوریحان محمد ابن احمد بیرونی در ذي الحجه 362هجری قمري در شهر كاث در حوالي خوارزم چشم به جهان گشود.در زمان جوانی اش دست کم چهار قدرت درخوارزم و پیرامون آن باهم درستیز بودند ، درنتیجه بیرونی از اوایل سنین بیست سالگي ، بخش اعظم عمرش را یا درخفا گذراند یا از نزد پادشاهی به نزد پادشاه دیگر می گریخت تا از او پناه جوید . از سن 17 سالگی به انجام فعالیت های علمی مهم و ویژه ای پرداخت ، در سال 379 هجری قمري عرض جغرافیایی شهر کاث را اندازه گرفت و در یکی ازآثارش به بررسی نقشه های جغرافیایی پرداخته است .
در اواخر قرن چهارم در عالم اسلام شورش عظیمی برپا شد و سلسله ي غزنویان روی کارآمد . این حکومت نقش بسیارمهمی درزندگی ابوریحان داشت. او درسال 389 هجری قمري کتاب ” آثار الباقیه ” راکه در آن به هفت کتاب قبلی اش اشاره کرده است ، تالیف کرد .او معروف ترین اثرش” ماللهند” را زمانی نوشت که در کشور هند بود و همان زمان عرض جغرافیایی یازده شهر هند را تعیین کرد . دراین کتاب بیرونی به شرح وتوصیف دین وفلسفه ي هند ، نظام طبقاتی و آداب ورسوم ازدواج درهند پرداخته است .
معروف است که وی درباره ي ماهیت نور با جوان اعجوبه ای از اهالی بخارا به نام ابوعلی سینا درگیر مباحثه ي شدیدی شده بود . در بازگشت به غزنین و در سال 423 هجری قمری، بیرونی تالیف کتاب قانون مسعودی را به اتمام رساند و به سلطان مسعود تقدیم کرد. ارزش این کتاب به قدري بود که آن را تا حد مقایسه با المجسطی بطلمیوس بالا برد. این کتاب دایرة المعارف کاملی در نجوم به شمار می رفت، همان طور که قانون طب شیخ الرئیس ابوعلی سینا دایرة المعارف پزشکی بود. علاوه بر آن، ابوریحان بر تالیف التفهیم در نجوم و نیز الجماهر در شناخت گوهرها و کانی شناسی همت گماشت.
ابوریحان در محاسبات خویش از نوعی ترازوی ویژه استفاده می کرد که پدربزرگ ماشین حساب های امروزی محسوب می شود. ايده هاي او در ریاضیات الگوئي براي حکیم عمر خیام نیشابوری شد و در قرن هفتم از این دو به خواجه نصیرالدین طوسی انتقال یافت. ابوریحان عدد پی را محاسبه کرد، محیط زمین را اندازه گیری نمود، موقعیت ستارگان را با اسطرلاب به دست آورد و کره ي جغرافیایی ساخت.
او شیوه ی جديدي براي اندازه گیری فاصله های روی زمين معرفی نمود و شعاع زمین را به طور دقيق به دست آورد که این اندازه تا قرن دهم درکشورهای غربی به دست آورده نشده بود ، کتاب قانون مسعودی وی شامل جدولی است که مختصات ششصد مکان را ارائه می دهد .
علاقه هاي بیرونی بسیار گسترده و ژرف هستند و او تقریبا” در کلیه ي رشته های علمی زمان خود کار کرده است . او به فلسفه و مباحث نظری بی توجه نبوده ، ولی به مطالعه ي پدیده های قابل مشاهده در مورد طبیعت و بشر میل شدیدی داشته است . تقریبا” نصف کل آثار او درباره ي نجوم است ،ریاضیات به نوبه ي خود مقام دوم را درآثار او داراست ، اما این ریاضیات مطلقا” ریاضیات کاربردی است .
منابع : کتاب گوشه هایی ازریاضیات دوره اسلامی
وبلاگ نخلستان هاي رياضي جنوب
